Bir Rüya İle Dünyayı Gezen Adam: Evliya Çelebi

Bir gece rüyasında Peygamber'i görüp, ona "Şefaat ya Resul Allah" diyecek yerde şaşırıp "Seyahat ya Resul Allah" der. Böylece, 70 yaşına kadar sürecek, çeşitli tehlike, sıkıntı ve hadiseler geçirmesine rağmen vazgeçmeyeceği seyahati başlar Evliya Çelebi’nin*…

* Evliya, ermiş; çelebi ise görgülü, terbiyeli, olgun (kimse) anlamındadır.

Seyahatname’de geçen ve kendi ağzından ifadelere dayanan bilgilere göre Evliya Çelebi, 25 Mart 1611 tarihinde, İstanbul, Unkapanı’nda doğmuştur.

Seyahat Fikri Nasıl Oluştu ve Gerçekleşti?

Evliya Çelebi’nin seyahate olan merakının babasının anlattığı son derece ilginç ve macera dolu öykülere dayandığı, yakın çevrelerinde bulunan çok renkli ve bilgili tanıdıkların da bunda katkısı olduğu kabul edilmektedir. Evliya Çelebi, Seyahatname’de seyahatlere başlama öyküsünü bir rüyaya dayandırır. Simgesel motifler barındıran ve babasına seyahat fikrini kabul ettirmeye yönelik kurgulanmış olan rüya, eserin başlarında kendi ağzından anlatılmaktadır. Evliya Çelebi, 19 Ağustos 1630 gecesi, rüyâsında, Yemiş İskelesindeki Ahi Çelebi Câmii’nde kalabalık bir cemâat arasında Hz. Peygamber’i görmüş, huzûruna varınca; “Şefâat yâ Resûlallah!” diyecekken, heyacanla; “Seyâhat yâ Resûlallah!” demiştir. Peygamber de tebessüm ederek bu gence hem şefâatini müjdelemiş, hem de seyâhati ihsân etmiş, orada bulunan Sa’d bin Ebî Vakkas da gezdiği yerleri ve gördüklerini yazmasını tavsiye etmiştir.

kaynak:www.islamanahtari.com

İlk gezisini İstanbul ve çevresine yapan Evliya Çelebi, daha sonra İstanbul dışına çıkmıştır. Kırk yılı aşkın bir süre durmadan gezen Evliya Çelebi, saray hayatını tanımış ve iyi imkânlarla bu hayatın bir parçası olabilecekken hiçbir makam hırsına kapılmamıştır. O, ömrünü gezmeye, yeni yerler ve insanlar tanımaya harcamıştır. 

Hayatını Nasıl Kazandı?

Ailesinin maddi durumu iyi olduğu için pek geçim sıkıntısı çekmemiş olan Evliya, Enderun eğitiminden sonra saraya musâhib (sohbetçi, sohbet arkadaşı) olarak kabul edilmiş ve daha sonra da aylık 40 akçe ile sipahiler zümresine katılmıştır. Seyahatlerinin büyük bir kısmını da resmi görevli sıfatıyla gerçekleştirmiş veya çeşitli görevler için gittiği ülkeleri seyahatinin bir parçası olarak değerlendirmiştir.

Hangi Dilleri Biliyordu?

Eserinden anlaşıldığı kadarı ile Türkçeyi düzgün, etkili ve sanatsal kullanabilme becerisine sahip olan Evliya, Enderun’da Arapça, Farsça ve Rumca; babasının arkadaşı Simyon Usta’dan ise Latince ve Yunanca öğrenmiştir

Ne Zaman Öldü?

Evliya Çelebi’nin ne zaman öldüğü ve mezarının nerede olduğu bilinmemektedir. Bir kısım araştırmacı onun 71 yaşlarında, 1682 yıllarına doğru İstanbul’da öldüğünü; bir kısım araştırmacı ise 1682’de Mısır’dan dönerken yolda ya da İstanbul’da öldüğünü belirtmektedir* .

Evliya Çelebi’nin doğumundan ölümüne kadar 6 Osmanlı padişahı görev yapmıştır:

Ahmed I. (1603-1617)

Mustafa I. (1617-1623)

Osman II.(1618-1622)

Murat IV. (1623-1640)

Ibrahim I. (1640-1648)

Mehmed IV. (1648-1687

Seyahatname

blog.milliyet.com.tr

Ait olduğu kültüre verdiği önem ve diğer kültürlere gösterdiği değeri en iyi biçimde ifade ettiği 10 ciltlik Seyahatname adlı eseri ile Evliya Çelebi, insanlık tarihine yön veren kişiler arasında yer almaktadır. Eseri, yalnızca yaşadığı dönem Osmanlı toplumunun kültürel değerlerine değil, birçok farklı milletin kültürel birikimine ışık tutmakta ve günümüze ulaşmış veya ulaşamamış nice soyut/ somut kültür varlığı ile ilgili değerli bilgiler içermektedir.

UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nun başvurusu üzerine Haziran 2013’te UNESCO Dünya Belleği Listesine dahil edilen 17. yy’ da kaleme alınan 10 ciltlik Seyahatname’nin konuları şu şekildedir:

1. Cilt: İstanbul ve civarı

2. Cilt: Bursa ve civarı. Nisan 1640'ta yaptığı Amasya, Ünye, Batum, Trabzon, Samsun, Kafkasya, Girit seferi, 1645’te Erzurum, Azerbaycan ve Gürcistan.

3. Cilt: Şam - Suriye, Filistin - Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli, (Bulgaristan ve Dobruca)

4. Cilt: Van, Tebriz, Bağdat, Basra, Mardin seyahati.

5. Cilt: Van ve Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçi’ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine karşı hareket, Çanakkale yolu ile Bursa’ya avdet, Boğdan’a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna’ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya’ya avdet.

6. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a avdet. Macar seferi, Uyvar’ın muhasarası, müellifin 40.000 Tatarla, Avusturya, Almanya, Flemenk’e ve Baltık Denizi'ne kadar gitmesi. Uyvar’ın zaptı, Belgrad’a avdet. Hersek’e gönderilmesi, Ragusa seyahati, Karadağ seferi, Kanije seferi ve Kanizsa-Hırvat memleketi.

7. Cilt: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan.

8. Cilt: Kırım, Girit, Selanik, Rumeli.

9. Cilt: Kütahya, Afyon, Manisa, İzmir, Sakız Adası, Kuşadası, Aydın, Amasya, Tire, Denizli, Muğla, Bodrum, Ege adaları, Isparta, Antalya, Alanya, Karaman, Silifke, Tarsus, Adana, Maraş, Antep, Kilis, Urfa, Rakka, Halep, Lazkiye, Şam, Beyrut, Sayda, Safed, Nablus, Kudüs, Medine, Mekke ve civar yerlerin seyahatleri bulunmaktadır.

10. Cilt: Mısır ve Sudan.

Döneminin diğer edebî ürünlerine göre son derece sade bir dille yazılmış olan Seyahatname'nin kolay anlaşılır ve konuşma diline yakın, sürükleyici bir anlatımı vardır. Yer yer mizah unsurları ile ifadeler renklendirilmiştir.

Kaynaklar:

http://tr.wikipedia.org/wiki/Seyahatn%C3%A2me_(Evliya_%C3%87elebi)

http://www.turkiyat.hacettepe.edu.tr/Evliya_Celebi.pdf

Evliya Çelebi Seyahatnamesinden Seçmeler, Türk Klasikleri, İstanbul 2007